مکانیسم‌های دفاعیمکانیسمهای دفاعی، یکی از مباحث مطرح در روان‌شناسی بوده و به معنای شیوه‌های غیر ارادی و ناخودآگاهانه هستند که من (Ego) بکار می‌گیرد تا از طریق تحریف یا انکار واقعیت، موفق به کاهش اضطراب و مدارا با هیجانات منفی شده و موقتا تعادل و یکپارچگی شخصیت را تا یافتن راه حل واقعی حفظ نماید. ۱ - ویژگی‌ها۱. ناخودآگاه بوده و فرد از فعالیت آنها در رفع اضطراب آگاه نیست. ۲. قدرت سازگاری داشته و باعث تطابق بهتر فرد با عوامل نامساعد می‌شوند. ۳. نوعی خودفریبی تلقی می‌شوند، زیرا صرفا شیوه ادراک فرد را از موقعیت عوض می‌کنند. ۴. استفاده مفرط از آنها نشانه ناسازگاری شخصیت است. [۱]
احمدوند، محمدعلی، بهداشت روانی، ص۲۷، تهران، انتشارات پیام نور، ۱۳۸۲، چاپ چهارم.
۲ - تاریخچهزیگموند فروید، (Sigmund Freud) بنیان‌گذار روان‌کاوی (Psychoanalysis) ایده اعمال دفاعی را در سال ۱۸۹۴ مطرح ساخت. فروید وجود چندین مکانیسم دفاعی را قبول داشت اما عمده تمرکز وی بر واپس‌رانی بود. نخستین مطالعه جامع و منظم در مورد مکانیزم‌های دفاعی در سال ۱۹۳۶ توسط آنافروید (Anna Freud) در کتاب "ایگو و مکانیسم‌های دفاعی" معرفی گردید. [۲]
پورافکاری، نصرت ا...، فرهنگ جامع روان‌شناسی، ج۱، ص۳۷۱، تهران، نشر فرهنگ معاصر، ۱۳۷۳.
۳ - انواعمکانیسمهای دفاعی دارای انواعی است که در این قسمت به آنها اشاره می‌کنیم. ۳.۱ - واپسرانیفرد سعی می‌کند امیال یا خاطراتی را که بیش از حد آزارنده و اضطراب‌آور هستند، (یا افکار و انگیزه‌های نامقبول و خاطراتی که باعث شرمندگی و احساس گناه فرد می‌شوند) از حیطه‌ی خودآگاهی حذف، و از به خاطر آوردن آنها خودداری کند. [۳]
اتکینسون، ریتال و همکاران، زمینه روان‌شناسی، ج۲، ص۱۴۶، رفیعی و همکاران، تهران، نشر ارجمند، ۱۳۸۴، چاپ پنجم.
مثال: شخصی پس از گذشت سه سال از حادثه تصادفش، تنها خاطرات مبهمی را از آن به یاد می‌آورد. ۳.۲ - جابهجاییانتقال احساس روانی و حالت عاطفی از یک شخص یا شی که مبدا آن بوده، به شخص یا شی دیگری که معمولا خطر و تهدید کمتری نسبت به منبا اصلی آن احساس دارد. [۴]
کریمی، یوسف، روان‌شناسی شخصیت، ص۸۱، تهران، انتشارات پیام نور، ۱۳۷۰.
مثال: مادری که به علت مشاجره با همسایه عصبانی است، کودک را به خاطر‌انداختن تصادفی لیوان آب کتک می‌زند. ۳.۳ - والایش یا تصعیدشخص سعی می‌کند امیال (جنسی و پرخاشگرانه) و خواسته‌های نامقبول و ناپسند خود را به شکلی درآورد که مورد پذیرش و تشویق دیگران قرار گیرد. فروید معتقد بود، غالب هنرمندان شاهکارهای هنری خود را با تصعید عقده‌ها و امیال واپس زده خود، خلق کرده‌اند. [۵]
کریمی، یوسف، روان‌شناسی شخصیت، ص۸۱، تهران، انتشارات پیام نور، ۱۳۷۰.
مثال: فردی که میل به پرخاشگری دارد به ورزش‌های رزمی روی می‌آورد و موفقیت‌های زیادی کسب می‌کند. ۳.۴ - دلیل تراشیفرد پس از انجام عملی نامطلوب یا تفکری ناشایست، برای فرار از احساس نگرانی، خودکم‌بینی، اضطراب یا گناه ناشی از آنها با تراشیدن عذرهای کاملا موجه، عمل خود را درست و منطقی جلوه می‌دهد. ضرب المثل «گربه دستش به گوشت نمی‌رسد، می‌گوید بدبوست» مصداق این مکانیسم است. [۶]
احمدوند، محمدعلی، بهداشت روانی، ص۴۵، تهران، انتشارات پیام نور، ۱۳۸۲، چاپ چهارم.
[۷]
احمدوند، محمدعلی، بهداشت روانی، ص۴۶، تهران، انتشارات پیام نور، ۱۳۸۲، چاپ چهارم.
۳.۵ - فرافکنیاز طریق این مکانیسم، فرد افکار ناپسند، تمایلات نامقبول و ناخودآگاه خویش و همچنین تقصیرها و اشتباهات خود را به دیگری نسبت داده و بدین وسیله موجبات رضایت خاطر و آرامش خود را فراهم می‌سازد. ضرب المثل «کافر همه را به کیش خود پندارد» به این مکانیسم اشاره دارد. [۸]
کریمی، یوسف، روان‌شناسی شخصیت، ص۸۱، تهران، انتشارات پیام نور، ۱۳۷۰.
۳.۶ - وارونهسازیگاهی فرد آرزوها و امیال ناپسند و غیرقابل‌قبول خود را سرکوب می‌کند و در عوض آرزوها و امیالی را که نقطه مقابل آن‌هاست ایجاد می‌کند. همچنین مطالبی را بیان می‌کند که با امیال واقعی‌اش کاملا متضاد است. [۹]
احمدوند، محمدعلی، بهداشت روانی، ص۵۲، تهران، انتشارات پیام نور، ۱۳۸۲، چاپ چهارم.
مثلا مادری که از علاقه نداشتن به فرزندش احساس گناه می‌کند، توجه و مراقبت بیشتری نسبت به او نشان می‌دهد. ۳.۷ - انکاروقتی مواجهه با واقعیت بیرونی، بیش از حد ناخوشایند باشد فرد ممکن است منکر وجود این واقعیات ناخوشایند شود. والدین کودکی که به بیماری علاج‌ناپذیری دچار است ممکن است اصلا تکذیب کنند که مشکلی وجود دارد. [۱۰]
اتکینسون، ریتال و همکاران، زمینه روان‌شناسی، ج۲، ص۱۴۷، رفیعی و همکاران، تهران، نشر ارجمند، ۱۳۸۴، چاپ پنجم.
۳.۸ - ابطالمکانیسمی که در آن فرد پس از ارتکاب عمل مغایر اخلاق یا افکار ناپسند درصدد خنثی‌سازی آن بر می‌آید. ۳.۹ - جبرانوقتی شخص در یک زمینه با شکست و ناکامی روبرو می‌شود یا احساس ضعف، حقارت و بی‌کفایتی می‌کند، سعی می‌کند در حوزه دیگری که شانس بیشتری برای پیشرفت وجود دارد، تلاش کند و موفق شود. [۱۱]
کریمی، یوسف، روان‌شناسی شخصیت، ص۸۴، تهران، انتشارات پیام نور، ۱۳۷۰.
دموستنی (Demosthenes) خطیب شهر یونانی، با غلبه بر لکنت زبان خود، در قدرت بیان شهرت جهانی یافت. [۱۲]
احمدوند، محمدعلی، بهداشت روانی، ص۳۵، تهران، انتشارات پیام نور، ۱۳۸۲، چاپ چهارم.
۳.۱۰ - برگشتهنگامی که فرد در ارضاء تمایلات درونی خود با شکست مواجه گردیده و دچار ناکامی شود، از واقعیت‌های تلخ قبلی عقب‌نشینی کرده و به الگوهای رفتاری مراحل قبلی رشد باز می‌گردد. [۱۳]
کریمی، یوسف، روان‌شناسی شخصیت، ص۸۲، تهران، انتشارات پیام نور، ۱۳۷۰.
کودک ده‌ساله‌ای پس از جدایی والدینش، برای آن‌که تنها در اتاقش نخوابد چهار دست‌وپا به رختخواب مادرش می‌رود. ۳.۱۱ - تبدیلتبدیل یک ناراحتی روانی به یک دشواری جسمی که معمولا حالت موقتی است و با گذشت زمان و ایجاد آرامش بهبود می‌یابد. [۱۴]
کریمی، یوسف، روان‌شناسی شخصیت، ص۸۲، تهران، انتشارات پیام نور، ۱۳۷۰.
مثلا خانمی که با همسرش مشاجره و کشمکش دارد، دچار زخم معده می‌شود. ۳.۱۲ - همانندسازیشخص ناآگاهانه خود را در قالب فرد دیگری قرار می‌دهد و یا خود را با او یکی احساس می‌کند. همانندسازی در رشد شخصیت اهمیت بسیاری دارد. گاهی افراد ضعیف که اعتماد به نفس ندارند، خود را با شخص مقتدر و محبوب همانند ساخته و از قدرت او احساس قدرت و اعتماد به نفس می‌کنند. [۱۵]
احمدوند، محمدعلی، بهداشت روانی، ص۴۲، تهران، انتشارات پیام نور، ۱۳۸۲، چاپ چهارم.
[۱۶]
احمدوند، محمدعلی، بهداشت روانی، ص۴۳، تهران، انتشارات پیام نور، ۱۳۸۲، چاپ چهارم.
۴ - پانویس
۵ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «مکانیسم های دفاعی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۵/۰۶. رده‌های این صفحه : روان‌شناسی شخصیت | زیگموند فروید | علوم تربیتی | مباحث روان‌شناسی | مشاوره و راهنمایی
|